Sıfır Atık 5R Kuralı Nedir?

Tarım toplumundan, sanayi toplumuna geçilmesiyle, insanlar atık problemi ile yüzleşti. Tarım toplumlarında, yaşam merkezleri küçük bir alan etrafına toplanırken; sanayi toplumunda, büyük şehirler ve sanayi alanları oluşmaya başladı. Tarım toplumları, doğadan aldıklarını kullandı ve doğaya geri verdi. Atıkları, doğada kolayca çözünen doğal atıklardı. Sanayi toplumunun oluşması, ambalajlı ve işlenmiş ürünlerin otomasyon sistemleri ile seri üretilmesi, önüne geçilemez bir hale gelen atık sorununa neden oldu. 

Modern toplumun, üretim ve tüketimde oluşan atıkları, geniş alanlarda istiflenir ya da özel tesislerde yakılarak atmosfere salınabilir. 

Sıfır Atık 5R Kuralı Ne Anlama Gelmektedir?

Sıfır atık 5R kuralı, atık yönetimi yapılmasını ve atıkların çevreye verdiği zararları engellemek için bazı kurallardan oluşur. Sıfır atık yaşam tarzı ve 5R kuralı benimsenerek karbon ayak izi küçültülebilir. Sıfır atık 5R kuralı, Amerika’da “Kaynak Koruma ve İyileştirme Yasası” kabul edildikten sonra popüler hale geldi. Başlangıçta, 3R kuralı olarak ortaya çıktı ve STK’lar halkı, 3R kuralı konusunda bilinçlendirmeye başladı. 2013 yılında Bea Johnson, yazdığı kitapta ilk kez 5R kuralından bahsetti. Sıfır atık 5R kuralı, kolay uygulamaların sürekli hale gelmesi ve benimsenmesini tavsiye eder ve şunları içerir. 

·Refuse (Reddet)

·Reduce (Azalt)

·Reuse (Yeniden Kullan)

·Rot or Re-plant (Kompost Yap ya da Yeniden Dik)

Ülkemizde 5R kuralı, sıfır atık 5D modeli olarak bilinmektedir. 5D Modeli, genel olarak aynı presiplere sahiptir. 5D modelinin prensipleri şu şekilde listelenebilir.

·Düşün, Gerekli Değilse Tüketme

·Daha Az Tüket

·Değerlendir, Yeniden Kullan

·Değiştir, Farklı Amaçla Kullan

·Dönüştür, Doğa Kazansın

Düşün, Gerekli Değilse Tüketme

Kullan-at tüketim yüzünden oluşan atık miktarını azaltmak ve atık üretmeden yaşayabilmek için çaba sarf etmek gereklidir. Atık üretecek her türlü faaliyeti reddetmek ve gerekli değilse tüketmemek, sıfır atık yaşam tarzının ana prensibidir. Alışveriş alışkanlıklarını gözden geçirmek ve ihtiyaç duyulmayan ürünleri almamak, doğal kaynakların israfını önleyebilir. Alışveriş yaparken daha çok doğa dostu ve dönüştürülebilir ürünlerin tercih edilmesi önerilir.

Tek kullanımlık plastik ürünler yerine, sıfır atık prensibine uygun ve uzun süre tekrar kullanılabilen alternatifleri tercih edilebilir. Mümkün olduğunca yerel üreticilerden ve paketlenmemiş ürünlerin tüketilmesi atık miktarını azaltabilir. Yerel ürünlerin kullanılması, ülke ekonomisine de katı sağlayabilir.

Daha Az Tüket

Daha az alışveriş yapmak ve gereksiz ürünleri tüketmemek, atık miktarını azaltmaya yardımcı olabilir. Aynı üründen, ihtiyaçtan fazla alınmaması, sürdürülebilir tüketim açısından önemlidir. Neyin gerekli olduğuna karar vermek ve rastgele alışverişler yapmamak, sadece ihtiyaçlar doğrultusunda alışveriş yapmak atık üretimini ciddi anlamda azaltabilir. Daha önceden alınmış ve kullanılmayan eşyalar dağıtılarak ya da dönüştürülerek faydalı şekilde kullanılabilir. Kullanılmayan ve ihtiyaç duyulmayan eşyalar, internet siteleri üzerinden satılabilir. Basit bakım ve temizlik işlemleri ile eşyaların kullanım ömrü uzatılabilir.

Değerlendir, Yeniden Kullan

Sıfır atık yaşam tarzında, atık sahalarına daha az çöp göndermek, tüketicilerin birincil sorumluluğudur. Tekrar kullanılabilen malzemelerden üretilen eşyaların satın alınması israfın ve çevreye verilen zararın azalmasına yardımcı olabilir. Plastik çatal, tabak ve şişe gibi ürünler yerine cam veya paslanmaz çelik ürünlerin kullanımı tercih edilebilir. Yeniden kullanılabilen ürünlerin seçilmesi, bilinçli tüketim için vazgeçilmez bir prensiptir.

 Alışveriş yaparken kullanılan poşetlerin çoğu doğada çözünmeyen maddelerden üretilir. Plastik poşetlerin tekrar kullanılması birçok açıdan faydalıdır. Ürünler taşınırken bez torba ya da alışveriş filesi kullanılabilir. Evde, plastik saklama kapları yerine cam alternatifleri defalarca kullanılabilir. Alınan ürünler, kullanım amacını tamamladıktan sonra farklı şekillerde değerlendirilebilir. Sahip olunan giysilerde ufak onarımlar yapılarak, kullanılmaya devam edilebilir.

Kompost Yap, Yeniden Dik

Kompost, basit olarak organik malzemelerin, doğal yollarla çürüyüp gübreleşmesine verilen isimdir. Sıfır atık kapsamında organik malzemeler, kompost işlemi yapılarak, doğaya yararlı olarak kullanılabilir. Bahçeli bir evde veya balkonda yetiştirilen bitkilerin gelişimi için kompost destek olabilir. Mutfak atıklarını, değerlendirmenin en kolay ve verimli yolu kompost işlemi yapılması olabilir. Böylece organik maddeler tekrar doğaya dönebilir. Evsel atıkların büyük çoğunluğu organik maddelerden oluşuyor. Organik malzemeler, farklı amaçlarla dönüştürülmezse, atık alanlarına birikiyor ya da yakılarak atmosfere sera gazı salınımı yapıyor. Basit birkaç işlem uygulanarak, iklim sorununa sebep olan sera gazı salınımı azaltılabilir.

Geri Dönüştür

5D modelinin en çok kullanılan kuralı geri dönüşümdür. Geri dönüşüm, sıfır atık yaşam tarzının en son aşamasını oluşturur. 5D modelinde, diğer kurallar uygulanırsa; bu aşamada çok fazla atık kalmayabilir. Sıfır atık yaşam tarzında, reddedilemeyen, azaltılamayan ve yeniden kullanılamayan durumlarda geri dönüşüm uygulanması tercih edilebilir. Her atığın dönüştürülebilir olmaması veya geri dönüşüm sağlanacak kadar ayrıştırılmış olmaması, doğaya zarar verilmesine sebep olabilir. Geri dönüşüm kullanılarak, atıkların tekrar üretime katılması sağlanabilir. Tekrar üretimde kullanılan atıklar ve malzemeler, enerji ve kaynak kullanımından tasarruf edilmesine yardımcı olabilir.

Sıfır Atık 5R Kuralı Uygulanabilir Mi?

Sıfır atık yaşam tarzı, çok basit kurallara dayanmasına rağmen, toplumsal tüketim alışkanlıkları  sebebiyle dikkatli ve ısrarcı olmayı gerektirebilir. Satın alınacak ürünlerin dikkatli seçilmesi, ihtiyaç duyulmayan ürünlerin alınmaması atık üretimini azaltabilir. İhtiyaç duyulmayan eşyaların dağıtılması veya satılması ilk başta zor gibi görünebilir. Sıfır atık, yaşam tarzı olarak benimsenerek; karbon salınımı ve oluşturduğu sorunlar engellenebilir. Çevreci bir yaklaşımla, sürdürülebilir tüketimin önemi çevredekilere anlatılabilir. Farkındalık, atılacak en önemli adımdır. Atık üretilerek, çevreye verilen zarar sadece bugünü değil gelecek nesilleri de etkilemektedir. Atıkların çevre üstündeki etkilerinin azaltılması, birçok canlı türünün de oluşan sorunlardan etkilenmesine engel olabilir.

Sıfır Atık Belgesi Nedir, Nasıl Alınır?

Sıfır atık belgesi, ülkemizde düzenlenen kanunlarla verilmektedir. Belge almak için yapılan başvurular, Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı tarafından tarafından Sıfır Atık Bilgi Sistemi üstünden takip edilmektedir. Sıfır atık belgesi alınırken, yenilenirken ve seviyesi yükseltilirken ödenecek tutar, her yıl Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı tarafından belirlenir.

Sıfır atık belgesi, beş yıl geçerliliğe sahiptir. Sıfır atık projesi Çevre,Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığıtarafından desteklenir ve takip edilir. Belge almakla yükümlü kurum ve kuruluşlar, geçerlilik süresi dolmadan önceki üç ayda yenileme işlemi için başvuruda bulunabilirler. 

Sıfır atık belgesi başvurusunun uygun bulunması durumunda bilgilendirme yapılır. Otuz gün içerisinde, sıfır atık komisyonu tarafından yerinde inceleme işlemi gerçekleştirilir. İnceleme sırasında komisyon üyelerine, çalışmalara yönelik bir sunum yapılması gerekir. Sıfır atık belgesi almak için başvuru esnasında eksik görülürse, il müdürlüğü tarafındaneksiklikler hakkında bilgilendirme yapılır. Eksiklerin otuz gün içerisinde tamamlanması gereklidir.

Kimler Sıfır Atık Belgesi Almalı? Sıfır Atık Belgesi Almak Zorunlu Mu?

Sıfır atık belgesi, temel, gümüş, altın ve platin olarak dört farklı seviyede verilmektedir. Sıfır atık yönetim sistemini kurmak zorunda olan bina, yerleşke ve mahalli idareler ilk başta temel seviyede sıfır atık belgesi alırlar. Sıfır atık belgesi, Çevre Bakanlığı Sıfır Atık Projesi kapsamında atık yönetim sistemi kuran ve belgelendirmek isteyen; bina ve yerleşkeler ile mahalli idareler tarafından alınabilir. Sıfır Atık Yönetmeliği kapsamında, Çevre ve Şehircilik İl Müdürlükleri belge vermek için yetkilendirilmiştir. Çevre Bakanlığı Sistemine kayıtlarını yaptırmak ve temel seviye belge almak zorunda olan yerler şu şekilde sıralanabilir.

·Organize sanayi bölgeleri

·Havalimanları

·Limanlar

·100 ve üzeri ofis barındıran iş merkezi ve ticari plazalar

·5000 m² ve üzeri alana kurulu alışveriş merkezleri

·Sanayi Sicil Belgesine Sahip Sanayiciler

·250 ve üstü öğrenci bulunan eğitim kurumları ve yurtlar 

·100 ve üstü odaya sahip konaklama tesisleri

·100 yatak ve üzeri yataklı sağlık kuruluşları

·Akaryakıt istasyonları ve dinlenme tesisleri

·300 ve üzeri konuta sahip siteler

·Zincir marketler

Sonuç Olarak

Bilinçli ve sürdürülebilir tüketim, atık oluşmasını ürün tüketilmeden önce engellemeyi amaçlayan bir süreçtir. Sıfır atık yaşam tarzı, doğal kaynakların korunması ve çevreye verilen zararı en aza indirmek için takip edilmesi gereken kuralları içeren bir uygulamadır. Sıfır atık 5R kuralları, atık yönetimi konusunda, kurumlara ve tüketicilere yol göstericidir. Sıfır atık yaklaşımında, tüketicilerin yanı sıra kurum ve kuruluşlara da yükümlülükler düşmektedir. Üretim tesislerinde uygulanacak sıfır atık yönetim sistemleri ile daha az doğal kaynak kullanılabilir ve çevreye verilen zarar engellenebilir.